Hayvan dünyanın içindedir. Ama dünyadan haberi yoktur. Sadece kendidir. İnsan ise hem dünyanın içindedir, hem de dışında. İnsan dünyayı hayalinin önüne düşürüp üzerine düşünebiliyor. Hayvan etrafını görüyor ama kendini görmüyor. Bir görmeden ibarettir. İnsan ise hem etrafını görüyor hem de kendi kendisini görüyor (aynaya bakmak üzere yaratılmış ve ahirzamanda selfie hastalığına yakalanmış bir oluş). Hem görmenin hem de görülmenin hakkında mümkün olduğu varlık olarak insan âlemli bir varlıktır. Bir dünyası vardır. Dünyanın mislini önüne ve zihnine düşürebildiği için sembolikliğe giren yegâne hayvandır. Bu her iki anlamıyla temsil (representation) kabiliyeti sebebiyle geniş anlamıyla “dil”e sahiptir. Yani kendi varlığı üzerine düşünebilen bir varlık. Hattâ varlığı bu düşünmek olan bir varlıktır. Konuşur. Sembol tüketir. Elmayı sadece yemez. Kaynağını da sorar. Verene teşekkür eder.Hayvana kitap ve peygamber gönderilmemiştir. İnsana ise gönderilmiştir. Hayvan damardan, içeriden Allah’a bağlıdır, ilhamını alır. İnsan ise vahye muhataptır. Vahiyle, teklifle karşılaşır. Hayvanda kamusal alan yoktur. Hayvanda iman akılsızdır. Hayvan aklı olmadan Allah’a bağlıdır. İnsan ancak aklıyla Allah’a tabi olur. İnsan olunmadan, hürriyet olmadan iman olmaz.

Hayvan bu dünyaya tamamlanmış olarak gelir. İnsan ise tamamlanmamış olan varlıktır. En çıplak hayvan bile giyiniktir. En giyinik insan bile çıplaktır. Bu dünya insanın tamamlanmamışlığının yankılandığı açıklığın adıdır. İnsanın dünyada kabuk bağlama ihtiyacı aynı zamanda varolma biçimidir. Çünkü varlığı kâinatın yüzeyine serpildiği için kendi kendini ararken varolur. Kendine olan bir yolculuğu vardır. İnsanın yolculuğu tarihtir. Tarihin sonu yolculuğun sonu anlamında mesafenin bitmesidir. Hayvan için tarih hiçbir zaman başlamamıştır ki bitsin. Tarih insanın eşyadan geçme, kendini bulma yolculuğudur. İnsan dünyadan geçip kendine gelir. Hayvan kendinden çıkmadan kendindedir. Hayvan doğa, insan iradedir.

İslam, kâinatta fıtratın, toplumda ise adaletin adıdır.

Kâinatta, doğada israf yoktur. İnsana ise adalet lazımdır.

Yerini bulmanın zamana yayılmasından ve iradeye bağlı kılınmasından dolayı adalet diye bir şey var.

Hayvana ilham gelir, aracısız, teklifsiz. Hayvan paketi açar, uygular (Daha doğrusu: paket açılır hayvanda tecelli eder). İnsana ise vahiy gelir, peygamberli ve teklifli. İnsan paketi açar, okur ve kabul eder.

Hayvan zevk hâli üzerinedir. Hayvanın öte’si yoktur. Öteye geçemez. Soru sormaz. Soru, öte’si olanlar için hâsıl olan bir meraktır. Her şeyi beride duranın soracak sorusu, sormaya ihtiyacı olmaz. Hayvanda “mana-i harfi” yoktur. Sadece “mana-i ismi” vardır. İnsanı halife yapan şey, eline mana-i harfi’nin verilmiş olmasıdır.

İnsanın hayvanla örtüşen kısmı doğanın içindedir. Fakat insanın hayvanî zevki sorularla bulanır. İnsan hem doğa’nın içinde hem de dışındadır. Kendi ile arasındaki mesafeyi kapatacak bir yolculuğun endişe ve tedirginliği yüzüne yansır. İnsanoğlu bu kendi olma yolculuğunun zorluğu ve dünya kadar ağır yükü karşısında bazen bunalır ve hayvana gıpta ile aklını iptale çalışır. Ya dünya eritilecek ya da insan kendisini uyuşturacaktır. Doğadaki uyumun insanda da geliştirilmesi için bu gerilimin giderilmesi gerekir.

Bu gerilim insanı yola çıkartır. Ve dile getirir. Kâinat insanla ve insanda dile gelir. Hayvan kendindedir, insan ise kendine gelir. Hayvan kendinden çıkamaz, insan kendini bulmak için çırpınır. Hayvan hep evindedir, insan ise evine gitmek için hep yoldadır.

Hayvan olamayan insan melek, melek olamayan insan bir nevi hayvandır.

İnsan kâinatın dışına söz ile çıkar. İnsanın bu artı değerine karşılık kâinata bir şey eklenmiştir:malzemesi söz olan o konuşma okunan bir hitap olan bir Kitap’tır.

***

Hemd u sena u şukranî

Ji bo Xaliqé rehmanî

Ku fesahet u beyan daye lîsan

lîsan ji daye însan 

***

Hamd u sena ve şükür

Rahman olan Xalık’a ki

Dile fesahet ile beyanı

İnsana ise dili vermiş.

(Ehmedê Xanî)

[email protected]

Twitter: @mucahitbilici